Over de precieze criteria voor de stoornis van Asperger is veel te doen geweest en nog steeds bestaat er in de praktijk onduidelijkheid over wat nu precies de kenmerken en verschillen zijn tussen hoog-functionerend autisme (dat vaak helemaal niet zo ‘hoog’ functionerend is), de stoornis van Asperger en PDD-NOS (pervasieve ontwikkelingsstoornis niet anders omschreven).
Over de precieze criteria voor de stoornis van Asperger is veel te doen geweest en nog steeds bestaat er in de praktijk onduidelijkheid over wat nu precies de kenmerken en verschillen zijn tussen hoog-functionerend autisme (dat vaak helemaal niet zo ‘hoog’ functionerend is), de stoornis van Asperger en PDD-NOS (pervasieve ontwikkelingsstoornis niet anders omschreven).
Voor de autisten/Aspergers/PDD-NOSers zelf lijkt het nog het minst duidelijk; het lijkt afhankelijk van de willekeur en mening van de psychiater waar je toevallig komt, of je het ene of het andere labeltje opgeplakt krijgt. Zodat in de praktijk mensen met vergelijkbare klachten en problemen de ene keer zo en de andere keer zo heten.
Artikelen, boeken en internetpagina’s die gaan over de stoornis van Asperger, zowel wetenschappelijk als niet-wetenschappelijk, hanteren veel verschillende omschrijvingen van deze stoornis, en noemen evenzovele en diverse eigenschappen. De lijst met kenmerken is erg lang. Hieronder heb ik de meest genoemde opgesomd. Veel van deze kenmerken kunnen zowel bij (hoger functionerend) autisme als bij Asperger als bij PDD-NOS horen. En ook ‘normale’ mensen zowel als mensen met een andere psychiatrische diagnose zullen sommige dingen bij zichzelf herkennen. Een duidelijke grens is er niet. Als je echter het merendeel van deze opgesomde kenmerken bij jezelf herkend, is er een grote kans dat je in het autistische spectrum zit.
Wat zijn nu die kenmerken (in willekeurige volgorde):
- slechte (grove) motoriek, slechte coördinatie
- stereotiepe bewegingen/ tics
- dwangmatigheid (soms alleen in gedachten)
- het niet ‘zien’ van dingen, en daardoor etiketjes opgeplakt krijgen als ‘lui’, ‘egoistisch’
- jezelf soms voor de ander laten gaan
- moeite met wederkerigheid, meer nemen dan geven, moeite met gelijkwaardigheid in contacten
- als een ander iets vertelt, roept dat niet altijd een gevoel op, dus moeite met invoelen vanuit je gevoel, dit lukt soms wel vanuit je gedachten
- lagere frequentie van contacten dan de meeste mensen: bijv. je vrienden maar gemiddeld eens per maand willen zien of spreken, of hooguit eens per week, geen behoefte aan intensief contact
- niet altijd in contact kunnen staan met andere mensen of je omgeving, ook vaak weg zijn, letterlijk (weg gaan, op je kamer gaan zitten, alleen willen zijn) en figuurlijk (dissociëren, geestelijk weg gaan, absences/black outs)
- absences/ weg vallen/ in je eigen hoofd gaan leven/ in je eigen wereldje zitten
- moeite met groepen mensen, stil vallen in een groep, niks zeggen, niet meer deelnemen aan het gesprek
- moeite met oppervlakkig praten, liever serieus doen, niet zo snel humor hebben
- niet creatief zijn
- liefst zelfstandig werken, dingen op je eigen manier willen doen, moeite met samenwerken
- individualistisch
- niet echt bij een groep (willen) horen, liever één-op-één contacten hebben
- moeite met (laten) aanraken
- grote zintuiglijke overgevoeligheid, bijv. voor geluiden
- detail: vooral op details letten en de grote lijnen uit het oog verliezen, niet altijd de grote verbanden zien
- visueel denken: je een plaatje maken in je hoofd, in beelden denken
- sterk analytisch zijn
- eerder rationeel dan emotioneel zijn, tenminste zo komt het over op anderen, maar zelf kun je het gevoel hebben wel erg gevoelig (overgevoelig) te zijn. Sommige autisten zijn over-, andere ondergevoelig. Niet alle autisten noemen zichzelf in hoofdzaak rationeel.
- moeite met uiten van gevoelens, niet snel je gevoel laten zien
- duidelijke eigen mening hebben
- moeite relaties op te bouwen en vooral te houden, vooral wat betreft (intieme) vriendschappen
- maar 1 ding tegelijk kunnen doen
- snel het overzicht kwijtraken
- traagheid
- prosopagnosia: lett. geen gezichten herkennen.
- behoefte aan rust en een rustige omgeving, moeite met drukte
- tegenstrijdigheden in jezelf: open-gesloten, stil-veel praten, aanpassen-moeite met aanpassen, flexibel-niet flexibel, optimistisch-depressief, vrij-geremd, nabijheid-afstand, lui-niet lui, rationeel-emotioneel en (over)gevoelig, etc.
- onhandigheid
- verwarring bij plagen
- denken bij alles wat je doet
- ‘professortje’ in de ogen van anderen
- moeite met grenzen
- moeite met beslissingen nemen, onzeker
- eerlijkheid
- gedrevenheid
- wilskracht
- doorzettingsvermogen
- sterk gevoel voor rechtvaardigheid
- je ‘anders’ voelen dan anderen
- egocentrisch gevonden worden door je omgeving
- weinig inlevingsvermogen
- rigide, moeite met veranderingen
- fiepen: stereotiepe interesses, die heel intens zijn
- letterlijkheid
- behoefte aan structuur
- moeite zelf initiatief te nemen
- dingen op de lange baan schuiven
- (niet-functionele) routines hebben
- volharding op hetzelfde
- (emotionele) kwetsbaarheid
- slechte non-verbale communicatie (bijv. geen oogcontact maken)
- naïeviteit
- pedant (geleerd) taalgebruik
- moeite met intimiteit en/of sexualiteit
- geen relaties (kunnen) hebben
- behoefte aan voorspelbaarheid, slecht tegen onverwachte dingen kunnen
- perfectionistisch
etc.
Het gevolg van dit alles is problemen op het gebied van werk, relaties,
vriendschappen.
Het is moeilijk, zo niet onmogelijk, om een omschrijving te geven van de stoornis van Asperger die voor alle Aspergers geldt. Een omschrijving zou kunnen zijn: ‘Dat het iets heel subtiels en genuanceerd is, wat niet in één zin is samen te vatten, maar wat in elk detail van je leven zit’.
Er is geen grote gemene deler, behalve het heel algemene ‘moeite
met sociale contacten’. Wat dat betreft geldt dan dus de DSM-IV definitie,
die breed en vaag is, maar daarmee wel iedereen dekt.
Voor elke autist is de combinatie van eigenschappen weer anders. Bij elk bovengenoemd kenmerk is er ook wel een autistisch iemand die dat juist niet heeft. Autisme is iets, wat onafhankelijk is van karakter of persoonlijksheidseigenschappen. Er bestaan ook sociale autisten, autisten die vooral aan anderen denken, verlegen autisten, spontane autisten, autisten die werken op ‘niet-autistische’ plaatsen (zoals autisten die lesgeven, met autistische kinderen werken, etc.), autisten die ‘niet-autistische’ hobby’s hebben (zoals toneelspelen etc.). Autisme komt bij allerlei verschillende mensen voor, met verschillende opleidingsniveau’s, wel of niet getrouwd, wel of geen kinderen, wel of geen werk, wel of niet zelfstandig wonend.
Ook kunnen sommige eigenschappen zowel positief als negatief zijn, zowel je sterke als je zwakke kant. Deze checklist laat hopelijk zien dat Asperger niet alleen maar negatief is, maar er ook goede kanten en talenten bij horen.
Helaas denken veel mensen bij ‘autisme’ alleen aan het stereotype, klassiek autistische kind dat erg gehandicapt is. Goede voorlichting en informatie is dus nodig.
Het is onmogelijk om volledig te zijn. Zo staat in bovenstaand artikel niets over kenmerken bij kinderen. Of over erfelijkheid, over het vaak familiaire voorkomen van autisme/Asperger. In de toekomst zullen weer nieuwe dingen ontdekt worden. Hopelijk neemt het onderzoek naar en denken over autisme en Asperger alleen maar toe.
